प्रिय फेसबुक मित्रहो,
महेन्द्राज कॉर्नर या ब्लॉग वरील, ‘मी ब्लॉग का लिहतो ?’ या माझ्या ब्लॉगवर, अनेकांनी तो आवडल्याच्या प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या. माझे मित्र प्रा. डॉ. राजेश पाध्ये यांनी गूगलच्या साहाय्याने त्याचे मराठी भाषांतर करून पाठविले व त्यात योग्य ते बदल करून ते मराठी वाचकांना उपलब्ध करून द्यावे अशी सूचना केली; त्यानुसार ही पोस्ट आपणासोबत शेयर करीत आहे.
———————————————————
मी ब्लॉग का लिहतो ?
जर आरोग्य, आनंद आणि दीर्घायुष्य हे तुमचे ध्येय असेल तर सर्जनशीलता तुम्हाला ते ध्येय साध्य करण्यासाठी खूप मदत करेल. प्रदीप खांडवाला ते ओशो रजनीश यांच्यापर्यंत जगभरातील अनेक लेखकांनी सर्जनशीलतेवर पुस्तके लिहिली आहेत. इंटरनेटवर सर्जनशीलतेवर भरपूर साहित्य उपलब्ध आहे. आता तुमची सर्जनशीलता समृद्ध करण्या करिता कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) साधने देखील उपलब्ध आहेत. जर तुम्ही चित्रकार, लेखक, छायाचित्रकार, गायक, वादक किंवा कोणत्याही क्षेत्रात कलाकार असाल, तर एआय टूल्स वापरून तुम्ही तुमची सर्जनशीलता विकसित करू शकता.
सर्जनशीलता ही बऱ्याच प्रमाणात दैवी देणगी असून, कल्पनाशक्तीला प्रज्वलित करणारी एक ठिणगी आहे. अनुवांशिकता आणि पर्यावरण एकत्रितपणे एखाद्या व्यक्तीच्या सर्जनशील क्षमतेला आकार देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. आनुवंशिकता विशिष्ट गुणधर्म आणि क्षमतांचा पाया प्रदान करते, तर वातावरण त्यांचे पालनपोषण आणि विकास करते.
सर्जनशीलता केवळ मानसिक स्वास्थ्यच नाही तर संपूर्ण आरोग्यासाठी देखील उपयुक्त ठरते. सर्जनशील व्यक्तीकडून नैसर्गिकरित्या सकारात्मक ऊर्जेचे प्रसारण होत असते. सर्जनशील क्षमतांचा वापर केल्याने अपार आनंद आणि समाधान मिळते. हा स्वत:ची अभिव्यक्ती प्रगट करण्याचा आणि समस्या सोडवण्याचा सुंदर प्रवास आहे. सर्जनशीलता आपल्याला नवीन दृष्टीकोनातून आव्हानांना सामोरे जाण्यास मदत करते,ज्यामुळे नाविन्यपूर्ण उपाय शोधणे सोपे होते.
सामाजिक व राजकीय क्षेत्रात काम करणारे माझे वडील म्हणायचे की लोक जेव्हा त्यांच्या समस्या घेऊन आपल्याकडे येतात, तेव्हा आपण ही संधी दिल्याबद्दल त्यांचे आभार मानले पाहिजेत; कारण समस्या सोडवतांनाच्या प्रक्रियेतून आपल्याला अनेक गोष्टी शिकायला मिळतात.
लहान मुलांकडे त्यांच्या सभोवतालचे जग निरागस दृष्टीने आणि अमर्याद कल्पनेने पाहण्याची एक अद्भुत शक्ती असते. त्यांची उत्सुकता, खेळकरपणा आणि मोकळेपणा आपल्याला सर्जनशीलता आणि शोधाचा आनंद याबद्दल बरेच काही शिकवतो.
कधीकधी माझी नात, छोटी मधुरा माझ्यासोबत खरेदी करिता सूपर शॉप आणि भाजी मंडईत येते. मी तिला वेगवेगळ्या कामात मला मदत करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो. तिच्या कृती व प्रतिसादांचे निरीक्षण करणे ही तिची जिज्ञासा आणि सर्जनशीलता वाढवण्याचा एक चांगला मार्ग आहे. अगदी लहान सहान क्रियाकलापांमध्ये छोटी मुले नवीन दृष्टीकोन आणि आनंद कसा निर्माण करतात हे पाहून खरोखरच आश्चर्य वाटते.
अनेक ऑटोमोबाईल कंपन्या आपल्या कारचे मॉडेल डिझाइन करण्यासाठी लहान मुलांची मदत घेतात. उदाहरणार्थ, टोयोटाकडे ‘टोयोटा ड्रीम कार आर्ट कॉन्टेस्ट’ नावाचा एक कार्यक्रम आहे, जिथे जगभरातील मुले त्यांची कल्पनारम्य कार डिझाइन सादर करतात. या मधून अनेकदा भविष्यातील कार मॉडेल्ससाठी नवीन संकल्पना उदयास येतात. त्याचप्रमाणे, BMW मध्ये मुलांकरिता एक वस्तू संग्रह आहे ,जो मुलांना खेळता खेळता त्यांच्या सर्जनशीलतेला प्रोत्साहित करून कार डिज़ाइनला उपयुक्त ठरतो.
‘उद्योजकता विकास कार्यक्रमातील’ सर्जनशीलता (Creativity) या विषयावरील माझ्या सत्रात मी त्यात सहभाग घेतलेल्यांकडून अनेक प्रकारची प्रात्यक्षिके करून घेत असे. माझ्या अशा एका सत्रात, टूथब्रश डिझाइन करण्याच्या २०० हून अधिक संकल्पनांची निर्मिती झाली…परिणामकारक ब्रशिंग करिता ऑटोमॅटिक अथवा डिजिटल ब्रश, दंत आरोग्य दर्शविणारा कॉम्प्युटराइज्ड ब्रश, हवी तेव्हडी पेस्ट बाहेर आणणारा कॉम्बो ब्रश, मूड नुसार गाणी म्हणणारा म्यूज़िकल ब्रश, विविध प्रसंगांकरिता ब्रश, ऑर्गेनिक ब्रश, अलुविरा, केळी, बटाटे, दुधातील प्रोटीन्स अशा वेगवेगळ्या पदार्थां पासून बनविण्यात येणारे तंतुमय ब्रश, लहान मुलांकरिता, तरुण तरुणीं करिता, नोकरी करणाऱ्या, न करणाऱ्यांकरिता ब्रश, ज्येष्ठांकरिता किंवा निवृत्त लोकांकरिता इकोनॉमिकल ब्रश या त्यातील काही संकल्पना! मी माझ्या विद्यार्थ्यांना ‘आउट ऑफ बॉक्स थिंकिंग’ करण्या करिता आणि अत्यंत वेडेपणाच्या वाटल्या तरी तशा कल्पना करण्या करिता नेहमी प्रोत्साहन दिले. मी सुद्धा अनेकदा अशा वेडेपणाच्या कल्पना मांडल्या. मी त्यांना सांगायचो की आजची सर्वात मूर्ख वाटणारी कल्पना उद्या मूर्त स्वरूप धारण करून एखाद्या भव्य प्रकल्पाच्या रुपात तुमच्या समोर प्रगट होऊ शकते.
सर्जनशीलता मनाची विशिष्ट अवस्था असून ती निर्मितीस सहाय्यभूत ठरते. सर्जनशीलता समृद्ध करायची असेल, तर गोष्टी वेगळ्या पद्धतीने करणे आवश्यक असते. चाकोरीबद्ध मार्गावरून चलतांनाची सुरक्षितता त्यात नसते, परंतु त्यातून मिळणारा आनंद मात्र अद्वितीय असतो. निसर्ग निरीक्षण व प्रार्थना सर्जनशीलता विकसित करण्यास मदत करतात. निसर्ग निरीक्षणावरून लक्षात येते की हे सर्व विश्व सर्जनशीलतेने व्यापलेले आहे, तर प्रार्थनेने आपण वैश्विक शक्तीशी तादात्म्य पावतो.
‘कंफर्ट झोन’ मधून बाहेर पडणे, करायला आवडत नसलेल्या एक किंवा दोन गोष्टी रोज करणे, आठवड्यातून एकदा मोठे काम करण्यासाठी स्वतःला आव्हान देणे या सर्जनशीलतेच्या वाटेवरून चालण्या करिता पहिले पाऊल ठरू शकतात.
टंचाई हे सर्जनशीलतेसाठी वरदान आहे. साधनांची टंचाई आपल्याला बऱ्याचदा चाकोरीबद्ध विचार करण्याच्या पद्धतीतून बाहेर पडण्यास आणि नाविन्यपूर्ण उपाय शोधण्यास भाग पाडते.
मी छोट्या मधुराला मॉल्स, सार्वजनिक ठिकाणे, खेळाचे मैदान, निसर्गरम्य ठिकाणी घेऊन जातो आणि वेगवेगळ्या प्रसंगी तिच्यासोबत रील तयार करतो. रील तयार करणे आणि त्याकरिता परिपूर्ण संगीत निवडणे हा सर्जनशीलता व्यक्त करण्याचा एक अद्भुत मार्ग आहे. भावना जागृत करण्यासाठी, दृश्ये आणि ध्वनी यांचे आकर्षक मिश्रण करून एक छोटी कथा तयार करण्यासारखे ते आहे. फोटो किंवा व्हिडिओसह संगीताची लय जुळवून सर्जनशील स्पर्शाने त्यांचे संपादन करण्याची प्रक्रिया खरोखरच आनंदायी आहे. हे कलेचे आधुनिक रूप आहे जे मला माझा वैशिष्टपुर्ण दृष्टीकोन जगासोबत सामायिक करण्यास मदत करते.
लेखन हा सर्जनशीलता विकसित करण्याचा एक चांगला मार्ग आहे. मला ब्लॉग लिहतांना खूप आनंद मिळतो. माझ्या Lenovo लॅपटॉप आणि iPhone वरील श्रुतलेखन साधने (Dictation Tools) वापरल्याने मला माझ्या कल्पना त्वरीत शब्दबद्ध करण्यास आणि त्याद्वारे सुचवलेल्या सुधारणांच्या मदतीने त्या परिष्कृत करण्यास मदत मिळते. योग्य तो शब्द शोधण्याची किंवा निवडण्याची आणि माझे विचार स्पष्टपणे व्यक्त करण्याची प्रक्रिया खूप आनंददायी आहे. आपल्या सारख्या सहृदयींसोबत हे शेअर करून आनंद द्विगुणीत करावा म्हणून मी हा ब्लॉग लिहिला आहे.
महेंद्र इंगळे, पुणे
जानेवारी २०२५
